„Dziękuję, że czytasz ten cykl. To oznacza, że rozwój osobisty jest dla Ciebie ważny. Przed nami ósmy odcinek – jeden z najgłębszych.”

Czym jest model wielopoziomowego funkcjonowania człowieka?

Model ten ukazuje człowieka jako istotę funkcjonującą jednocześnie na wielu poziomach – od najprostszych, jak środowisko, po najbardziej złożone, jak misja życiowa. Każdy poziom wpływa na inne i tworzy spójny system. Im wyższy poziom, tym bardziej oddziałuje na niższe. Dzięki temu modelowi możemy analizować, w jakim obszarze funkcjonowania zachodzi problem lub potrzeba zmiany. Pozwala to uniknąć prób rozwiązywania wewnętrznych dylematów jedynie działaniami powierzchownymi. Model ten wykorzystywany jest m.in. w NLP, coachingu i psychologii zorientowanej na rozwój. W praktyce pomaga precyzyjnie lokalizować trudność oraz identyfikować potencjał zmiany. Ułatwia także budowanie osobistej strategii rozwoju. I wreszcie – pokazuje, że prawdziwe przyczyny naszych sukcesów lub trudności mogą leżeć zupełnie gdzie indziej, niż się spodziewamy.

Poziomy funkcjonowania człowieka według książki „AutoCoaching dla każdego”

1. Środowisko – miejsce, w którym funkcjonujemy: ludzie, sytuacje, kontekst. Wpływa na nas z zewnątrz, ale nie determinuje naszej tożsamości.
2. Zachowania – nasze codzienne aktywności, działania i reakcje. To wszystko, co robimy w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne.
3. Umiejętności – zdolności do wykonywania określonych działań. Mają one złożoną strukturę i są wynikiem świadomego lub nieświadomego uczenia się.
4. Przekonania – to, w co wierzymy na temat świata, innych i samych siebie. Kształtują naszą rzeczywistość i wpływają na decyzje.
5. Wartości – wewnętrzne kompasowe wskazania tego, co dla nas najważniejsze. Nadają kierunek życiu i motywują nas do działania.
6. Kryteria – konkretne mierniki, które służą do oceny czy coś jest „dobre” lub „właściwe”. Są bardziej szczegółowe niż wartości, ale z nich wynikają.
7. Tożsamość – odpowiedź na pytanie „kim jestem?”. Wpływa na nasze wybory, decyzje i sposób, w jaki się wyrażamy.
8. Misja / sens życia – najgłębszy poziom. To poczucie celu, powołania, tego, po co jesteśmy na świecie. Może być źródłem niezwykłej energii i spójności wewnętrznej.

Jednym z najbardziej praktycznych zastosowań modelu wielopoziomowego funkcjonowania człowieka jest możliwość rozpoznania poziomu, z którego wypowiada się człowiek, analizując język, którego używa. Słowa są nie tylko narzędziem komunikacji, ale również zwierciadłem świadomości. Oto jak można odczytywać język jako „wskaźnik” poziomu funkcjonowania:

🔹 Poziom: ŚRODOWISKO

Odnosimy się tu do miejsca, otoczenia, ludzi, sytuacji zewnętrznych.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Nie mogę się rozwijać, bo w tej firmie nie ma przestrzeni na kreatywność.”
  • „Z tymi ludźmi nie da się współpracować.”
  • „Tutaj nie ma odpowiednich warunków.”
  • „Na moim osiedlu nie ma ciszy ani spokoju.”
• Wskazówki językowe: „tu”, „tam”, „w tym miejscu”, „otoczenie”, „ludzie wokół mnie”, „warunki”, „środowisko”, „czas”, „przestrzeń”.

🔹 Poziom: ZACHOWANIA

Dotyczy widocznych działań, sposobu reagowania, rutynowych czynności.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Często się denerwuję w takich sytuacjach.”
  • „Zachowuję się impulsywnie, kiedy ktoś mnie krytykuje.”
  • „Nie potrafię utrzymać regularności.”
• Wskazówki językowe: „robię”, „mówię”, „zachowuję się”, „działam”, „reaguję”, „postępuję”, „mam tendencję do…”

🔹 Poziom: UMIEJĘTNOŚCI

Dotyczy wewnętrznych kompetencji i zdolności — zarówno mentalnych, emocjonalnych, jak i społecznych.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Umiem dobrze planować zadania.”
  • „Nie potrafię rozmawiać z szefem.”
  • „Z łatwością uczę się nowych rzeczy.”
• Wskazówki językowe: „umiem”, „potrafię”, „nauczyłem się”, „mam zdolność do…”, „brakuje mi umiejętności”, „nie jestem biegły w…”

🔹 Poziom: PRZEKONANIA

To interpretacje rzeczywistości, sądy, opinie – często nieuświadomione.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Ludzie nie są godni zaufania.”
  • „Uważam, że nie zasługuję na sukces.”
  • „W moim wieku już nic się nie da zmienić.”
• Wskazówki językowe: „uważam, że…”, „moim zdaniem…”, „wierzę, że…”, „mam takie przekonanie…”, „to oczywiste, że…”, „wszyscy wiedzą, że…”

🔹 Poziom: WARTOŚCI

To to, co nadaje życiu sens, kierunek i motywację – wewnętrzne drogowskazy.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Najważniejsze w życiu to wolność.”
  • „Dla mnie kluczowe są relacje z bliskimi.”
  • „Cenię sobie uczciwość ponad wszystko.”
• Wskazówki językowe: „ważne dla mnie”, „liczy się dla mnie”, „najbardziej cenię…”, „to, co się naprawdę liczy…”, „żyję według zasady…”

🔹 Poziom: KRYTERIA

To konkretne mierniki, dzięki którym oceniamy, czy coś spełnia nasze oczekiwania lub wartości.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Dobry lider to taki, który potrafi słuchać.”
  • „Sukces oznacza dla mnie niezależność finansową.”
  • „Dobra praca to taka, która daje rozwój.”
• Wskazówki językowe: „jeśli… to znaczy, że…”, „mierzę sukces przez…”, „oceniam po…”, „dla mnie dobre to…”, „spełnia moje kryteria, jeśli…”

🔹 Poziom: TOŻSAMOŚĆ

Odnosi się do obrazu siebie, do tego, kim jestem.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Jestem introwertykiem.”
  • „Nie jestem wystarczająco dobry.”
  • „Jestem osobą, która zawsze kończy to, co zaczyna.”
• Wskazówki językowe: „jestem”, „nie jestem”, „taki mam charakter”, „taka już jestem”, „mam w sobie…”

🔹 Poziom: MISJA / SENS ŻYCIA

Najgłębszy poziom – pytania o powołanie, cel istnienia, duchowy wymiar życia.

• Przykładowe wypowiedzi:
  • „Czuję, że moim powołaniem jest pomaganie ludziom.”
  • „Mam poczucie, że jestem tu po coś większego.”
  • „Moje życie ma sens, gdy tworzę coś dla innych.”
• Wskazówki językowe: „moje powołanie”, „moja misja”, „czuję, że jestem tu po to, aby…”, „to moje życiowe zadanie”, „to mój sens życia”

Dynamika modelu: zmiany generatywne i zmiany ewolucyjne

• Zmiany generatywne dotyczą wyższych poziomów (wartości, tożsamość, misja) i powodują głęboką transformację. Przykład: zmiana przekonania „nie zasługuję na sukces” może odmienić całe życie zawodowe. To zmiany, które nie są tylko „naprawą” – one tworzą nowe możliwości, nową rzeczywistość.
• Zmiany ewolucyjne zachodzą na poziomach niższych – np. w środowisku lub zachowaniach. Są cenne, lecz nie zawsze wystarczające. Przykład: zmiana pracy bez zmiany przekonań o własnej wartości może przynieść krótkotrwały efekt. To kroki potrzebne, ale nie wyczerpujące potencjału rozwojowego.

Znaczenie modelu dla coachingu i autocoachingu

Ten model to narzędzie, które pozwala coachowi (lub samemu sobie!) zadać właściwe pytania. Pomaga ustalić, czy pracujemy na odpowiednim poziomie – czy rozwiązujemy problem tam, gdzie on naprawdę istnieje. Dzięki temu możemy prowadzić zmiany nie tylko skutecznie, ale też trwale. AutoCoaching, oparty o ten model, uczy nie tylko rozwiązywania problemów, ale rozumienia ich źródła. To droga do głębokiej samoświadomości i efektywności osobistej.